توپاز و خواص و کاربردهای آن
توپاز آلمینیوم سیلیکات است که حاوی فلورین و هیدروکسیل می باشد.
در خالص ترین نوعش بی رنگ (سفید است).
ناخالصی ها عامل تمایز رنگ محسوب می شوند.
تاریخچه استفاده از توپاز
توپاز تاریخچه ای دارد که به دو هزار سال پیش بازمی گردد.
استفاده از توپاز به دوران مصریان وقتی که مصریان باستان باور داشتند توپاز زرد نور طلایی اش را از خدای خوشید می گیرد، بازمی گردد.
بعضی ها اعتقاد دارند که توپاز یک واژه قرون وسطی است که ریشه اش به کلمه فرانسوی Topac و لاتین Topazus بازمی گردد که در واقع نام جزیره ای در دریای سرخ است که یونانیان باستان توپاز را از آنجا استخراج کردند.
نام این جزیره در یونانی به معنی جستجو کردن است.
شاید دلیلش هم این باشد که پیدا کردن این جزیره در میان مه کار سختی بوده است.
این جزیره را به نام جزیره زابارگاد یا اس تی جان می شناسند و گفته می شود که جواهرات استخراج شده توسط یونانیان باستان در واقع کریسولیت بوده اند.
کتب قدیمی مسیحی به توپاز اشاره کرده اند اما این سنگ جواهر ممکن است کریزولیت باشد تا توپاز.
واژه توپاز برگرفته از ریشه سانسکریت tapas به معنی آتش است.
شناسایی توپاز
توپاز را می توان بنابر سختی اش از الماس، یاقوت قرمز، یاقوت کبود، سیترین، آپتیت، برزیلیانت، زرگون، فلوریت، کونزیت، تورمالین و ارتوکلاز تشخیص داد.
با توجه به شکل بلورهای راست لوزی از زمرد کبود متمایز می شود.
فناکیت را می توان بر اساس ساختار بلورهای سه ضلعی اش از توپاز تشخیص داد.
توپاز چگالی کمتر و ساختار شیمیایی متفاوتی نسبت به بریل زرد دارد و بریل زرد معمولا شب نمایی ندارد در حالیکه توپاز کمی شب نمایی دارد و همین امر باعث تمایز این دو می شود.
بریل گرانبها را می توان به جای توپاز تلقی کرد اما شکاف پذیری آن مشخص نیست در حالیکه توپاز کاملا شکاف پذیر است.
سنگ های جواهر دیگری نیز ممکن است به جای توپاز شناخته شوند مانند توپاز مادیرا، توپاز غربی، توپاز پالمیرا، توپاز ریو، توپاز سافرانیت، توپاز اسکاتلندی، توپاز دودی و توپاز اسپانیایی.
با این حال در بیشتر موارد این سنگ ها کوارتز سیترین هستند به استثنای توپاز دودی که کوارتز دودی است.
توپاز هندی، توپاز کینگ و توپاز ستاره همگی در حقیقت یاقوت کبود هستند.
الماس میزان سختی اش بر روی مقیاس Mohs برابر با 10 است بنابراین با توپاز سفید فرق دارد.
توپاز نرم تر از یاقوت قرمز و یاقوت کبود است زیرا هر دو سختی شان 9 است. توپاز چندرنگی نیز دارد.
توپاز: خاستگاه و منابع
ذخایر توپاز در برزیل، افغانستان، استرالیا، میانمار، چین، المان، ژاپن، ماداگاسکار، مکزیک، نامیبیا، نیجریه، پاکستان، روسیه، زمیباوه، سریلانکا، اوکراین و آمریکا قرار گرفته اند.
توپاز طبیعی آبی رنگ در ایرلند شمالی و انگلیس پیدا شده است.
در برزیل و اوکراین نیز توپازهای زیادی دیده شده اند.
رنگ توپاز
توپاز از بی رنگ (سفید) تا زرد، نارنجی، قرمز- قهوه ای، آبی روشن تا تیره، صورتی تا قرمز، بنفش و سبز روشن متغیر است.
به همین دلیل است که امکان شناسایی آن به عنوان سنگ های جواهر دیگر وجود دارد.
طبیعتا توپاز رنگی، رنگش را از آهن و کرومیوم می گیرد، ناخالصی باعث رنگ می شود، در حالیکه توپاز خالص بی رنگ است.
بیشتر توپازهای خالص بیرنگ یا آبی کمرنگ هستند.
کمیاب ترین و با ارزش ترین توپاز به رنگ زرد یا صورتی و نارنجی مایل به قرمز است که به آن توپاز سلطنتی یا توپاز گرانبها می گویند.
بعضی توپازهای قهوه ای مایل به زرد وقتی زیر نور خورشید قرار بگیرند به تدریج مات می شوند. توپاز قرمز و بنفش بسیار نادر هستند.
فروشندگان جواهرات در مورد هرگونه تغییر و اصلاح توضیح می دهند.
توپاز روتیل ، خواص و کاربردهای آن
شفافیت و درخشندگی توپاز
توپاز از شفاف تا نیمه شفاف متغیر است.
با چند ناسرگی بسیار درخشان است بنابراین می توان با چشم غیرمسطح نیز آنرا بررسی کرد.
توپاز به دلیل درخشندگی و شفافیت شیشه ای اش بسیار محبوب است.
برش و شکل توپاز
توپاز ماده بسیار انعطاف پذیری است.
بنابراین می توان آنرا در شکل های مختلف مانند مربع، دایره، بیضی، گلابی، قلب و حتی اشکالی مثل ماهی یا پرنده تراش داد.
سنگ های جواهر پررنگ معمولا برش های تیز دارند در حالیکه سنگ های کمرنگ تر برش های درخشنده می خورند.
برش ها شفافیت سنگ را نشان میدهند. وقتی توپاز ناسرگی نامنظم داشته باشد به صورت کوژ تراش می خورد.
سختی اش باعث شده که در مقابل خراش مقاوم باشد.
با این حال گوهرتراشان باید با دقت با توپاز کار کنند زیرا شکاف پذیری بالایی دارد و خیلی زود خرد می شود.
آماده سازی توپاز
معمولا توپاز را بهینه سازی می کنند تا به رنگ های موردنظر درآید.
محبوب ترین رنگ توپاز آبی است اما در طبیعت توپاز آبی معمولا آبی کمرنگ است تا آبی پررنگ.
آبی های درخشان توپاز اغلب به صورت مصنوعی ایجاد می شود.
توپاز را پرتوافشانی می کنند و سپس حرارت میدهند بنابراین به رنگ ابی درخشان تبدیل می شود.
توپاز آبی اصلاح شده را آبی لندنی، ابی متوسط را آبی سوئیسی و آبی روشن را ابی آسمانی می نامند.
این روش بر روی سنگ های آبی مایل به خاکستری و آبی نقره ای انجام می شود.
هرچه آبی تیره تر باشد ارزش سنگ بیشتر است زیرا انرژی که برای ایجاد رنگ های تیره لازم است، بیشتر خواهد بود.
توپاز نارنجی- قهوه ای حرارت داده می شود تا به رنگ صورتی- بنفش دراید.
این رویه ها کاملا پذیرفته هستند زیرا تغییر در رنگ همیشگی است با این حال باید قبل از فروش به خریدار گفته شود.
قوانینی در مورد مبادله سنگ های جواهر پرتودیده وجود دارد تا سلامتی خریدار و فروشنده تضمین شود.
توپازی که به صورتی طبیعی صورتی باشد بسیار کمیاب است و در پاکستان دیده شده است.
می توان با بخار تیتانیوم دی اکسید روی توپاز لایه ای ایجاد کرد و رنگش را تغییر داد.
روکش دهی دائمی نیست و به تدریج کمرنگ می شود.
سنگ هایی که با این روش عرضه می شوند نباید مجددا برش داده شوند زیرا روکش از بین می رود و رنگ نه چندان زیبای اصلی نمایان می شود.
روکش دهی به سنگ ها باعث ایجاد توپاز جادویی می شود.
توپاز آزوتیک همان توپاز سفید است که با روکش دادن به رنگ های رنگین کمان تبدیل شده است.
نام این توپاز برگرفته از شرکتی است که فرآیند توپاز را انجام داد.
توپاز لایه صورتی را نیز ایجاد می کند و توپاز سلطنتی می سازد.
توپاز سفید را می توان در معرض مواد شیمیایی و حرارت قرار داد تا رنگ سطح آن تغییر کند.
این روش برای ساخت توپاز سبز بکار می رود اما فقط رنگ سطح را تغییر می دهد بنابراین اگر برش داده شود رنگ داخلی مشخص خواهد شد.
همچون پرتوافشانی، هر نوع تغییری در سطح سنگ باید قبل از فروش اعلام شود.
البته توپازهای طبیعی نیز وجود دارند.
ویژگی های گوهرشناسی توپاز
فرمول شیمیایی: Al2SiO4 (F, OH)2 فلور حاوی آلمینیوم سیلیکات
ساختار بلورین: لوزی شکل، منشوری با چند ضلع، معمولا هشت ضلعی
رنگ: بی رنگ، زرد، نارنجی، قرمز- قهوه ای، آبی روشن تا تیره، صورتی-قرمز، قرمز، بنفش، سبز روشن
سختی: 8 بر روی مقیاس Mohs
شاخص انکسار: 1.609 – 1.643
چگالی: 3.49- 3.57
شکاف پذیری: عالی
درخشندگی: شفاف تا نیمه شفاف
انکسار دوگانه یا شکست نور دوسویه: 0.008 تا 0.016
شفافیت: شیشه ای
شب نمایی: زیر طول موج UV طولانی، سفید و ابی درخشش ضعیف زرد یا مایل به سبز دارند، قهوه ای، صورتی و زرد می توانند درخشش قوی زرد- نارنجی داشته باشند، قرمز درخشش ضعیف زرد- قهوه ای دارد
توپاز : سنگ های جواهر مرتبط یا مشابه
توپاز می تواند شبیه به انواع سنگ های جواهر دیگر از نظر رنگ باشد.
در واقع یونانی های باستان تصور می کردند که کریزولیت همان توپاز است.
توپاز نارنجی- قهوه ای و سلطنتی شبیه به سیترین، زرگون، بریل زرد، بریل طلایی و یاقوت کبود است.
توپاز صورتی مانند مورگانیت، تورمالین، کونزیت، کوارتز قرمز و لعل بدخشان است.
توپاز زرد را می توان با بریل زرد، هلی اودور، زرگون و یاقوت زرد مقایسه کرد.
توپاز آبی مانند زمرد کبود، زرگون، لعل بدخشان و یوکلاز است.
توپاز سفید ویژگی های مشابهی با الماس، زرگون، بلور صخره و گوشنیت دارد.
توپاز از نظر شیمیایی با سیلیمانیت، آندالوزیت، کانونایت، کیانیت و مولیت در ارتباط است.
افسانه ها و باورهای قدیمی درباره خواص متافیزیکی توپاز
یونانیان باستان اعتقاد داشتند که توپاز سنگ قدرتمندی است که به صاحب خود قدرت می دهد و حتی گاهی باعث ناپدید شدن او می شود.
مصری ها و رمی های باستان توپاز را با خدای خورشید مرتبط می دانستند.
توپاز سلطنتی سنگ ماه متولدین نوامبر و آنهایی است که در برج قوس بدنیا آمده اند.
توپاز ابی سنگ ماه متولدین دسامبر است.
در باورهای سنتی هندی ها توپاز چاکرا گلو را بازکرده و بیان و روابط را تسهیل می نماید.
بنابراین توپاز برای هنرمندان، نویسندگان، سخنرانان و افرادی که قصد معرفی و ابراز بیان خود را دارند، مناسب است.
به عقیده بعضی ها توپاز قدرت مردانگی را افزایش می دهد.
تکذیب نامه: افسانه ها و باورهای قدیمی درباره قدرت های متافیزیکی سنگ ها را نمی توان به عنوان توصیه تاییدشده درنظر گرفت.
این اطلاعات صرفا از منابع مختلف جمع آوری شده اند و تصویرگران پویا اندیش تضمینی برای صحت آنها ندارد.
سنگ جواهر توپاز و ایده های طراحی جواهرات
توپاز را می توان در انواع جواهرات استفاده کرد.
بهترین انتخاب حلقه، گردنبند، دستبند و آویز در شکل های مختلف است.
مانند الماس، توپاز را باید از ضربات سخت محافظت کرد زیرا شکاف پذیری زیادی دارد.
توپاز بسیار سخت است و به همین دلیل در مقابل خراش ها مقاوم است.
نکته: سنگ های جواهر رنگی را بنابر اندازه شان بخرید نه وزن قیراط.
سنگ های رنگی نسبت اندازه به وزن شان فرق می کند.
بعضی سنگ ها بزرگتر و بعضی کوچکتر از الماس از نظر وزنی هستند.
سنگ های توپاز مشهور
توپار الدرادو بزرگترین سنگ جواهر در جهان به وزن 31000 قیراط است.
این سنگ توپاز زرد رنگ با تراش الماسی است که در برزیل پیدا شد و بدون تراش 37 کیلو وزن داشت.
توپاز طلایی آمریکایی که جواهر بزرگ دیگری است به وزن 22892.5 قیراط است و در موزه اسمیت سونیان قار دارد.
این یکی از بزرگترین سنگ های جواهر در جهان است که در برزیل پیدا شد و دو سال طول کشید تا تراشیده شود.
توپازهای زرد باورنکردنی به وزن های 31 کیلو و 50 کیلو نیز وجود دارد.
سنگ های تراشیده نشده در مجموعه موزه اسمیت سونیان نگهداری می شوند.
توپاز chalmers توپاز بزرگ دیگری به وزن 58895 قیراط است.
این توپاز سفید با رگه های ابی و به شکل بیضی است. این سنگ در موزه تاریخ ملی آمریکا نگهداری می شود.
در سل 1964 بعضی قطعات توپاز آبی به وزن 100 کیلو نیز در اوکراین پیدا شدند.
توپاز مشهور دیگر الماس براگانزا با 1640 قیراط است که در مجموعه سلطنتی پرتغال نگهداری می شود.
در ابتدا تصور می شد که این سنگ الماس است زیرا در میانس گرایس پیدا شده بود اما کمی بعد مشخص شد که توپاز سفید است.
نگهداری و تمیز کردن جواهرات توپاز
همچون الماس توپاز شکاف پذیری زیادی دارد به همین دلیل ممکن است با یک ضربه کوچک خرد شود.
بنابراین بهتر است در یک قاب نگهدارنده به ویژه در حلقه هایی که هر روز استفاده می شوند، قرار گیرد.
سختی توپاز باعث شده که بادوام باشد و به راحتی خراشیده نشد.
برای تمیز کردن توپاز از پارچه ای نرم و آب و صابون استفاده کنید و در آخر باقیمانده صابون را کاملا پاک کنید.
مانند بیشتر سنگ های جواهر شوینده های فراصوتی و بخارشو توصیه نمی شوند.
همیشه قبل از ورزش یا انجام کارهای خانه جواهرات را درآورید.
توپاز را جدا از سایر جواهرات نگهداری کنید تا باعث خراش نشود.
بهتر است در پارچه ای نرم پیچانده شده و داخل جعبه جواهرات نگهداری شود.
